Baardmannetjes

Dit “baardmannetje” dateert uit de periode 1590-1610, een van de vroegste voorbeelden van gebruik van kobalt glazuur op steengoed in Frechen. Aldus het oorspronkelijke onderschrift. Het baardmankruikje hieronder werd gevonden bij de werkzaamheden aan de Clasinastraat.

 

Een Baardmankruik is een kruik die gemaakt is in het Rijnlands "Steengoed"-gebied rondom de stad Keulen in de 15e tot en met de 18e eeuw. We herkennen de kleur van het aardewerk in de latere Keulse potten. Met name de roestbruine kleur verwijst naar de ijzerhoudende klei van dat gebied.

Volgens de overlevering zou de baardige manskop op de hals van de kruik God moeten voorstellen. Ik heb sterke twijfel bij deze stelling. Het was in die periode niet zo gebruikelijk God af te beelden op een gebruiksvoorwerp. Volgens een andere verklaring zouden Keulse pottenbakkers, die in de 16e eeuw werden verjaagd uit de stad Keulen, uit kwaadheid de gezichten van de Keulse stadsbestuurders hebben aangebracht op de hals van de baardmankruiken. De pottenbakkers zouden verjaagd zijn vanwege het gifgas dat vrijkwam bij hun bakproces. Ook toen had men kennelijk last van milieuproblemen. Dit leidde tot een rel en veel pottenbakkers vestigden zich in Frechen. Ook deze stelling lijkt mij niet geloofwaardig aangezien toch niet alle stadsbestuurders er ongeveer hetzelfde uitzagen. De hele vroege vormen uit de 15e en 16e eeuw lijken hun oorsprong te hebben in kruiken uit de Romeinse tijd. Dan komen we bij de stelling dat het een door de geschiedenis ontstaan model is waarbij het gelijk duidelijk was wat men met de naam bedoelde, een soort merknaam met bijpassend logo. 

 

Op de foto van onze baardmankruik ziet men onder de baardman een soort medaillon met daarin een gehelmde man. In de slotgracht  in Asten werd een scherf gevonden van een baardmankruikje met eveneens een mans persoon.  Een detailfoto ziet u hier links. Aan het hoofddeksel te zien is hier een Roomse hoge geestelijke  afgebeeld. We kunnen er wel vanuit gaan dat hier de paus wordt bedoeld.

Wanneer we de scherf omdraaien zien we een kop met horens: de duivel. Hieruit kunnen we afleiden in welke periode deze kruik is gemaakt en ook dat deze medaillon ook wel als propagandamiddel werd gebruik. Trouwens het vermelde jaartal onderschrijft dit ook. Het is de tijd van de Beeldenstorm en de Tachtigjarige oorlog.

Wanneer we het medaillon op onze baardmankruik bekijken kunnen we deze afbeelding nu ook beter begrijpen. We zien daar een manshoofd met Spaanse helm. Naar mijn mening hebben we hier te doen met een medaillon met daar op afgebeeld Philips II. Je kunt dat afleiden aan de voorname kleding, de gezichts-opbouw met daarin de karakteristieke neus en het uitdrukkelijke halssieraad (vermoedelijk de orde van het Gulden Vlies, waarbij hier nog net de bovenzijde is te zien).  

Kortom een prachtig in de tijd te plaatsen kruik die meer van zijn geschiedenis prijs geeft dan een eerste aanblik doet vermoeden. En naar mijn mening enige tijd voor 1590 is gemaakt. Ik schat deze kruik dan ook op ongeveer 1570.